Józef Kalasanty Szaniawski - był umysłowością niepospolitą.
Jednym z największych erudytów swoich czasów. I wśród ludzi myśli w historii
Polski jedną z największych zagadek. Zagadka polega na tym, że nie ma prawie
współczesnego mu nurtu myśli filozoficznej, społecznej i politycznej, o który
by się co najmniej nie otarł, a w większości z nich pozostawił trwały ślad.
Józef Kalasanty Szaniawski to postać budząca głębokie kontrowersje obejmujące zarówno jego postawę polityczną, jak i charakter uprawianej refleksji. Ten jeden z pierwszych polskich konserwatystów z jednej strony został surowo ocenionym przez potomnych, z drugiej strony został dość szybko zapomniany przez historiografię. Jego myśl ewoluował od filozofii idealistycznej, szukając punktu wyjścia u Kanta, na pozycję antykantowską. Będąc blisko filozofii niemieckiej Fichtego, Schellinga, był jednocześnie entuzjastą francuskiej myśli filozoficznej, przepojonej duchem katolicyzmu. Dostrzegał potrzebę uzupełnienia spekulacji rozumowych duchem chrystianizmu. W ostatnim okresie swojej twórczości starał się połączyć pierwiastki rozumowe z uczuciowymi, wysuwając na pierwszy plan zagadnienia etyczne i religijne. Szaniawski przeszedł w swojej twórczości długą drogę - od poglądu traktującego rozum człowieka jako źródło najpewniejszej wiedzy aż do przekonania, że o ile poznanie rozumowe jest pewne, o tyle zasady moralne wymagają gwarancji w religii zgodnej z rozumem, czyli w chrześcijaństwie.
Szaniawski jako pierwszy podjął próbę znalezienia odpowiedzi na większość pytań nurtujących polskich konserwatystów w kolejnych latach niewoli. Ten doktryner wyostrzył w polskiej myśli konserwatywnej koncepcję ułomności natury ludzkiej i niemożności stworzenia społeczności doskonałej. Zasygnalizował znaczenie tradycji dla życia narodowego i rozumu traktowanego jako narzędzie poznania podlegające ograniczeniu w religii i moralności, a u jego następców także w tradycji, autorytecie i kulturze. Paradoksalnie, choć był ojcem polskiego konserwatyzmu, nikt z późniejszych konserwatystów się do niego nie przyznawał, a jego spuścizna naukowa pozostawała niewykorzystana. To dzięki Szaniawskiemu wykształciło się charakterystyczne podejście do wszystkich zagadnień problemowych, polegające na trzeźwej i zawsze krytycznej ocenie polskich wysiłków duchowych i zdolności politycznych, a także spekulatywna rekonstrukcja polskości zgodnej z wartościami uniwersalnymi. Kolejny propagowany przez niego postulat zamykał się w formule „to, co możliwe”. I choć, pod tym postulatem mogliby się podpisać wszyscy zwolennicy pracy organicznej, ale sens ideologiczny uzyskiwał on tylko w myśli konserwatywnej. Oznaczał akceptację zasadniczych elementów rzeczywistości, ale zakładał też częściowe zmiany, pożądane i skuteczne w miarę możliwości.
Niniejszy wybór jest prezentacją w szerokim zakresie pism filozoficznych i polityczno-społecznych Józefa Kalasantego Szaniawskiego. Najważniejszym celem tej publikacji jest przekazanie jego spuścizny pisarskiej, która dotąd pozostawała w trudno dostępnych dziewiętnastowiecznych wydaniach lub fragmentarycznie publikowanych rękopisach. Spuścizna po Szaniawskim jest rozproszona w różnych archiwach i bibliotekach polskich. Między innymi w bibliotece Czartoryskich, w Bibliotece Ojców Jezuitów w Krakowie, Bibliotece im. Zielińskich w Płocku, czy w Archiwum Głównym Akt Dawnych.
Na wybór składa się 19 tekstów. Siedem z nich ma charakter filozoficzny i została w większości wydana w latach 1800-1810, w okresie rozkwitu intelektualnego Szaniawskiego. Na drugą część wyboru składa się 12 tekstów o tematyce społeczno- politycznej. Duża część z nich to rękopisy znajdujące się zbiorach Biblioteki im. Zielińskich w Płocku, które w niewielkiej części zostały do tej pory opublikowane.
Szaniawski jako pierwszy podjął próbę znalezienia odpowiedzi na większość pytań nurtujących polskich konserwatystów w kolejnych latach niewoli. Ten doktryner wyostrzył w polskiej myśli konserwatywnej koncepcję ułomności natury ludzkiej i niemożności stworzenia społeczności doskonałej. Zasygnalizował znaczenie tradycji dla życia narodowego i rozumu traktowanego jako narzędzie poznania podlegające ograniczeniu w religii i moralności, a u jego następców także w tradycji, autorytecie i kulturze. Paradoksalnie, choć był ojcem polskiego konserwatyzmu, nikt z późniejszych konserwatystów się do niego nie przyznawał, a jego spuścizna naukowa pozostawała niewykorzystana. To dzięki Szaniawskiemu wykształciło się charakterystyczne podejście do wszystkich zagadnień problemowych, polegające na trzeźwej i zawsze krytycznej ocenie polskich wysiłków duchowych i zdolności politycznych, a także spekulatywna rekonstrukcja polskości zgodnej z wartościami uniwersalnymi. Kolejny propagowany przez niego postulat zamykał się w formule „to, co możliwe”. I choć, pod tym postulatem mogliby się podpisać wszyscy zwolennicy pracy organicznej, ale sens ideologiczny uzyskiwał on tylko w myśli konserwatywnej. Oznaczał akceptację zasadniczych elementów rzeczywistości, ale zakładał też częściowe zmiany, pożądane i skuteczne w miarę możliwości.
Niniejszy wybór jest prezentacją w szerokim zakresie pism filozoficznych i polityczno-społecznych Józefa Kalasantego Szaniawskiego. Najważniejszym celem tej publikacji jest przekazanie jego spuścizny pisarskiej, która dotąd pozostawała w trudno dostępnych dziewiętnastowiecznych wydaniach lub fragmentarycznie publikowanych rękopisach. Spuścizna po Szaniawskim jest rozproszona w różnych archiwach i bibliotekach polskich. Między innymi w bibliotece Czartoryskich, w Bibliotece Ojców Jezuitów w Krakowie, Bibliotece im. Zielińskich w Płocku, czy w Archiwum Głównym Akt Dawnych.
Na wybór składa się 19 tekstów. Siedem z nich ma charakter filozoficzny i została w większości wydana w latach 1800-1810, w okresie rozkwitu intelektualnego Szaniawskiego. Na drugą część wyboru składa się 12 tekstów o tematyce społeczno- politycznej. Duża część z nich to rękopisy znajdujące się zbiorach Biblioteki im. Zielińskich w Płocku, które w niewielkiej części zostały do tej pory opublikowane.
